Socrates op sneakers
Filosofische gids voor het stellen van goede vragen
Elke Wiss, (2020). Amsterdam: Ambo Anthos
Iedereen heeft een mening en er wordt in onze samenleving veel waarde gehecht aan het hebben van een eigen mening. Twijfelen komt zwak over, meningen bevragen vinden we lastig en wordt soms gezien als een aanval op de eigen vrijheid van denken. We bevragen mensen op straat bij nieuwsitems naar wat zij 'ergens' van vinden... Er worden blogs(!) en commentaren geschreven en getwitterd, we hebben in vergaderingen vaak op voorhand ons idee al gevormd. Het moge duidelijk zijn dat 'Socrates op sneakers' een pleidooi houdt voor het andere gesprek.
Gesprekken waarbij we elkaar bevragen en verdieping zoeken in de onderbouwing van uitspraken. Wat bedoel je precies? Voeren we wel goede gesprekken? Zijn we nieuwsgierig en hebben we aandacht voor wat de ander beweegt? Wat is er nodig om oprecht, open en nieuwsgierig te vragen en te luisteren naar elkaar? Kan je je oefenen in het stellen van goede vragen en aandachtig luisteren?
Elke Wiss geeft in 'Socrates op sneakers' richting en ingrediënten voor een onderzoekend gesprek.
Een gesprek waar je zoekt naar de motieven, bewust of onbewust, achter een uitspraak. Een socratisch gesprek vraagt om oefening en een open onbevoordeelde houding.
Eerder zijn o.a. in deze boekenblog besproken 'Traag versnellen', 'Psychologische veiligheid', 'Handboek voor een professionele cultuur' en 'Deep Democracy'.
'Socrates op sneakers' geeft praktische tips ten aanzien van je houding en vraag om te komen tot wat de ander eigenlijk bedoelt, nieuwsgierigheid naar de wereld achter de uitspraak of mening. Een geluid wat de spreker wellicht zelf nog niet eens bewust geformuleerd had en nu in alle veiligheid, openheid met jou als oprecht nieuwsgierige vragensteller kan onderzoeken. Een cadeautje voor jullie beiden om zo tot meer helderheid en diepgang te komen.
Het boek leest lekker weg; alsof Elke Wiss bij je op de bank zit. Voor mij leidde dat soms een beetje af. Zoveel woorden en voorbeelden en op het eind had ik het gevoel dat ik nog met lege handen stond. Of beter met open mond...
'Socrates op sneakers' is de opmaat om te oefenen, bewust te worden van de vele valkuilen in gesprekken en nog weer verder te oefenen.
Ik heb daarbij behoefte aan een overzicht zodat ik het makkelijker kan oppakken en dat de boodschap niet vervliegt in mijn hoofd. Ik ben me bewust dat dat meer zegt over mij (ontvanger) dan over het boek (zender). Onderaan deze bespreking deel ik daarom mijn overzicht.
De boodschap is echter even evident als noodzakelijk.
Op de werkvloer en in de samenleving verhardt het gesprek zich helaas vaak en polariseren we onze meningen. Elke Wiss doet voor hoe je uit kan nodigen tot een nieuwsgierige houding, vragenstellend en onderzoekend zonder dat je empathisch gaat zitten meeknikken of dat je tegenover elkaar komt te staan.
Gebruik de voorbeelden en oefeningen in 'Socrates op sneakers' om bewuster en open gesprekken in te gaan.
Voor de (school)leider die, natuurlijk bekend met gesprekstechnieken, zich wil bekwamen in een open nieuwsgierige houding zonder oordeel.
De schoolleider die oprecht geinteresseerd is in de achterkant van uitspraken door het stellen van open, soms zelfs bijna domme, vragen. Een schoolleider die het aan kan om 'perspectivisch lenig' te worden.
Mijn korte overzicht over Socrates op sneakers
Waarom deze filosofische gids nodig is
Om competent te lijken presenteren we meningen vaak als feiten. Twijfel is een teken van onzekerheid en niet deugen. We hebben moeite met het verdragen van het niet-weten. Van mening veranderen wordt gezien als teken van zwakte terwijl het juist van perspectivistische lenigheid' getuigt.
We zijn verleerd objectief te redeneren.
Denkgesprekken of open dialogen voeren in plaats van meteen een oplossing bedenken voor het vermeende probleem kost tijd, discipline en geduld. De kans dat je het juiste probleem ontrafeld en verschillende perspectieven hebt benaderd maken echter de kans op positief effect vele malen groter.
De kwaliteit van de vraag- en dus ook het antwoord- wordt beter naarmate je er meer aandacht aanbesteedt.
Socratische houding trainen door:
Onwetendheid, naïviteit waarbij je je door je verwondering en nieuwsgierigheid laat leiden
Empathische nulstand, leegte in je hoofd en openheid in je ogen waarbij je je oordeel terugtrekt uit het gesprek
Moed om vragen te stellen
Observeren in plaats van interpreteren
Het niet-weten leren te verdragen (p.114)
Verdraag irritatie
Vraagvoorwaarden
Luisteren gaat over het verhaal van de ander: open en nieuwsgierig zonder eigen invulling
Neem taal, woordkeuze en opbouw serieus evenals lichaamstaal
Vraag toestemming om samen te onderzoeken, vragen te mogen stellen
Vertraag (door bijv. de volgende oefening: voor elke vraag en voor elke reactie 20 sec te zwijgen
Verdraag frustratie
Vraagvaardigheden
Vragen naar boven (naar 'denken', concepten en waarden) en naar beneden (naar 'zijn' naar feitelijk gedrag of situatie) (p.187)
Doorvragen naar het hittepunt (vragen naar beneden naar het kernmoment waarop de emotie/ oordeel/ aanname gevormd wordt)
Doorvragen van hittepunt naar boven
Let op de vraag- of taalstructuur: start je vraag met een werkwoord dan is de kans groot dat je vraag suggestief is. Open en gesloten vragen hebben beide een eigen doel.
Waarom- vragen mogen wel en kunnen omgebouwd worden tot meer uitnodigende vragen (lees: minder confronterende vragen Waarom--> wat maakt dat.... Vertel eens....)
Vraagvalkuilen en vraagtechnieken om tot een goede vraag te komen
Let op 'maar' in de zin
Iets vragen terwijl je eigenlijk iets wil zeggen dat is geen echte vraag
Komma-sukkelvraag (is geen open oordeelloze vraag)
Cocktailvraag (veel vragen in een zin zorgt voor onduidelijkheid i.p.v. een helder gesprek)
Vage vraag (onduidelijk wat de ander precies wil weten, waar heeft he vraag betrekking op?
Onterechte of-of vraag
Van vraag naar gesprek
Twee monologen maakt nog geen gesprek
Doorvragen door: echo (herhaal vragend zo letterlijk mogelijk wat de ander zei om meer duidelijkheid uit te lokken)
Doorvragen naar boven of naar beneden (Vgl. bij NLP heet dit Up- en downchunken)
Stel-dat vraag om het denken verder in beweging te zetten
Eerst begrijpen, dan begrepen worden (maak een brug alvorens je met je eigen idee aankomt door bijv te vragen: Zal ik eens delen hoe ik hier over denk? NB je luisterhouding/ contact is hierbij van belang (vgl. rapport bij NLP)