Na zijn gelijknamige proefschrift in 2019 heeft Ben van der Hilst zijn bevindingen vertaald naar twee handzame publicaties voor PO en VO.
Bij alle veranderingen en ambities in het onderwijs wordt de organisatiestructuur het minst bevraagd. Ook opleidingen geven er vrijwel geen aandacht aan. Er zijn weliswaar bewegingen naar een zgn. plattere organisatiestructuur maar deze verandert aan het organisatieharkje verder niet veel: er is en blijft een verticale verdeling in lesgevers en beleidsmakers. Bij het tekenen van de organisatiestructuur zal je bovendien merken dat het nog niet zo vanzelfsprekend is wie welke verantwoordelijkheden en bevoegdheden heeft. Dit is een van de verklaringen waarom sommige processen moeizaam verlopen. Scholen zijn weinig wendbaar en overall te typeren als chaotische systemen.
Het doel van de school is goed onderwijs te verzorgen voor de leerlingen. De huidige organisatiestructuur stuurt docenten en medewerkers verticaal aan. De vraag is of daarbij de leerling of het systeem centraal staat?
In de huidige organisatie is er niemand die voor de gehele ontwikkeling van de leerling over enkele jaren verantwoordelijk is. Het onderwijssysteem is gefragmenteerd in vakken, leerjaren en team- of afdelingsleiders die medewerkers aansturen.
Een meer horizontale aanpak rondom de ontwikkeling van leerlingen is wat Van der Hilst voorstaat. Een onderwijsteam met een vaste kern van ongeveer 6 docenten rondom een groep leerlingen is enkele jaren verantwoordelijk voor de voortgang van de leerling. Docenten kunnen zo nabij en betrokken de leerling begeleiden, samenwerken, professionaliseren en gemotiveerd voor het beste voor de leerling gaan. Een team heeft de bevoegdheid om organisatorische en inhoudelijke aanpassingen te doen wanneer dit het onderwijs voor hun groep ten goede komt en niet belemmerend is voor de andere teams. Elk team kent een vaste kern en enkele gastdocenten. Daarnaast kent, zeker in het begin, elk team een procesbegeleider.
Niet de verandering maar de ontwikkeling van de leerling staat centraal
De schoolleider bezoekt de teams en wisselt, zonder macht, ideeen uit met de teams. Docenten en medewerkers hebben natuurlijk tijd nodig om, in de nieuwe werkopvatting die zowel het vak als het belang van het collectief beslaat, te wennen. De schoolleider heeft daarom als verantwoordelijkheid te verbinden, te faciliteren en de teamgerichte aanpak te bewaken.
Idee: Teamgericht organiseren kan in tijden van en na corona de ontwikkeling van de leerling op elk gebied ondersteunen. Juist door de directe interactie met de leerling en het onderwijsteam zullen de beste maatwerkafspraken gemaakt en gevolgd kunnen worden.
Het klinkt allemaal heel logisch en Van der Hilst heeft het in zijn boek ook stapsgewijs onderbouwd. Het is geen lichtzinnige verandering die je half of een beeje kan doen. De schoolleider analyseert en ontwerpt met een expertgroep uit de school binnen de eigen context. De opbouw en uitleg van het boek kan daarbij helpend zijn:
Maak eerst een goede analyse (H2) van je school
Geef aandacht aan de bedoeling van je onderwijs (H3)
Bespreek de verschuivingen van paradigma' s (H4)
en kom dan tot een ontwerp (H5,6)
Bedenk dat naast de verschuiving van docentrollen er ook een andere vorm van leiderschap nodig is (H7)
Aanwijzingen voor het invoeren en communicatie worden gegeven in (H8)
In heldere stappen en vragen maakt Van der Hilst het concept van de Teamgerichte arbeidsorganisatie (TAO) duidelijk. Ik zou zeggen schoolleiders en bestuurders bekijk en analyseer het ook eens vanuit deze invalshoek!
Voor scholen en schoolleiders die de gangbare organisatiestructuur durven te bevragen. Wat is de bedoeling van ons onderwijs en doen we dat in de huidige organisatiestructuur goed? Een pleidooi voor een andere structuur.
